Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής (Ανορεξία, Βουλιμία, Υπερφαγία)

          Η τροφή είναι το καύσιμο που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να λειτουργήσει. Παράλληλα όμως για τους περισσότερους ανθρώπους το φαγητό αποτελεί και μια σημαντική απόλαυση. Είναι ένας τρόπος να φροντίσουμε τους αγαπημένους μας, μια μορφή επικοινωνίας όταν καθόμαστε όλοι μαζί στο ίδιο τραπέζι, αλλά και αναπόσπαστο στοιχείο της φιλοξενίας. Υπάρχουν περιπτώσεις όμως που το φαγητό φτάνει να γίνει εμμονή, με το άτομο να ασχολείται υπερβολικά πολύ με το τι και πόσο θα φάει, όπως και με το σωματικό του βάρος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταφεύγει σε ακραίες συμπεριφορές που είναι επικίνδυνες τόσο για τη σωματική όσο και την ψυχική του υγεία. Σε αυτές τις περιπτώσεις λοιπόν μιλάμε για Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής. Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι η Ψυχογενής Ανορεξία, η Ψυχογενής Βουλιμία και η Επεισοδιακή Υπερφαγία.

Τι ακριβώς είναι οι διαταραχές πρόσληψης τροφής;

          Στην ψυχογενή («νευρική») ανορεξία το άτομο έχει μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το βάρος και το σώμα του. Ενώ δηλαδή είναι αδύνατο (συνήθως μετά από μια εξαντλητική δίαιτα), επιμένει ότι χρειάζεται να χάσει και μερικά κιλά ακόμα και περιορίζει συνεχώς τη λήψη τροφής. Το βάρος του γίνεται εμμονή. Ασχολείται υπερβολικά με το τι τρώει, με τη μέτρηση των θερμίδων και αποστρέφεται και κάθε τι παχυντικό. Όλη αυτή η συμπεριφορά οδηγεί σε επικίνδυνη απώλεια βάρους (περίπου κάτω από 15% του φυσιολογικού) με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στη λειτουργία ζωτικών οργάνων, διακοπή της εμμηνορρυσίας, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οδηγεί ακόμα και στον θάνατο. Η ψυχογενής ανορεξία στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων εμφανίζεται σε γυναίκες και κυρίως έφηβες ή νεαρές ενήλικες.

          Στην ψυχογενή βουλιμία, από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια όπου το άτομο «καταβροχθίζει» σε σύντομο χρονικό διάστημα μεγάλες ποσότητες φαγητού, συνήθως πλούσιες σε θερμίδες (π.χ. σοκολάτες, πατατάκια, μπισκότα κτλ.). Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου το άτομο νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο του πόσο τρώει. Αμέσως μετά, επειδή αισθάνεται δυσφορία από τη μεγάλη ποσότητα που κατανάλωσε ή ενοχές γι’ αυτή του τη συμπεριφορά, προσπαθεί να την αντισταθμίσει με μια σειρά άλλων συμπεριφορών, όπως την πρόκληση εμετού, την υπερβολική άσκηση ή τη χρήση διουρητικών ή καθαρτικών φαρμάκων. Κατά κανόνα μάλιστα προσπαθεί να κρατήσει κρυφές αυτές τις ενέργειες από τους γύρω του, ενώ το βάρος του παραμένει συνήθως στα ευρέως φυσιολογικά όρια. Η ψυχογενής βουλιμία εμφανίζεται συχνότερα σε σχέση με την ψυχογενή ανορεξία, αλλά και εδώ τα ποσοστά είναι πολύ μεγαλύτερα στις γυναίκες, κυρίως σε νεαρές ενήλικες.

          Τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί και μια ακόμη διαγνωστική κατηγορία σε ότι αφορά τις Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής  η λεγόμενη Επεισοδιακή Υπερφαγία. Στην ουσία μοιάζει με την ψυχογενή βουλιμία με τη διαφορά ότι δεν υπάρχουν οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές (εμετοί, καθαρτικά κτλ.) μετά το επεισόδιο, αλλά μόνο ντροπή για την ποσότητα του φαγητού που καταναλώθηκε, καταθλιπτικό συναίσθημα, αηδία για τον εαυτό και ενοχή. Επειδή όμως αυτό είναι κάτι που στους περισσότερους ανθρώπους συμβαίνει σε κάποιες φάσεις της ζωής τους, για να μπει η συγκεκριμένη διάγνωση προϋπόθεση είναι να συμβαίνουν τέτοια επεισόδια κατά μέσο όρο 1 φορά την εβδομάδα για διάστημα τουλάχιστον 3 μηνών.

Αίτια

          Και στις τρεις παραπάνω περιπτώσεις, η εμφάνιση αυτών των ακραίων συμπεριφορών σε σχέση με το φαγητό, συνήθως συνδέεται με μια σειρά άλλων δυσκολιών που το άτομο αντιμετωπίζει. Μπορεί δηλαδή να συνδέεται με χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην οικογένεια ή τραυματικά γεγονότα (όπως π.χ. σεξουαλική κακοποίηση, ιστορικό χλευασμού λόγω σωματικού βάρους κτλ.). Επίσης συχνά αυτές οι συμπεριφορές συνδέονται με μια προσπάθεια του ατόμου να νιώσει ότι έχει τον έλεγχο της ζωής του, όπως και με την προσπάθειά του να διαχειριστεί κάποια οδυνηρά συναισθήματα που βιώνει. Αρκετά συχνά πάντως, οι διαταραχές διατροφής ξεκινούν σαν μια απλή δίαιτα, αλλά καταλήγουν σαν μια μορφή εξάρτησης, επηρεάζοντας τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία του ατόμου.

          Εξίσου σημαντικός όμως στην εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών είναι και ο ρόλος του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος με τα πρότυπα που αυτό προβάλλει. Η επικράτηση, δηλαδή, ενός στενού ορισμού για την ομορφιά, που περιλαμβάνει αποκλειστικά και μόνο άτομα συγκεκριμένου σωματικού βάρους  καθώς και η αξιολόγηση των ατόμων κυρίως βάσει της εξωτερικής τους εμφάνισης και όχι βάσει των αξιών και των δυνατοτήτων τους, συμβάλλουν στην εκδήλωση τέτοιου είδους συμπτωμάτων. Ζούμε άλλωστε σε μια εποχή που κυριαρχούν τα πρότυπα της ισχνότητας μέσω των πρακτορείων μόδας και με μια show biz που προσδίδει υπέρμετρη αξία στην απόκτηση του «τέλειου σώματος».

          Μάλιστα σήμερα δεν λείπουν ακόμα και φαινόμενα ακραίας εκθείασης της ισχνότητας, όπως για παράδειγμα το φαινόμενο των θιασωτών της ανορεξίας π.χ. η Eugenia Cooney, μια εμφανώς λιποβαρής νεαρή κοπέλα που μέσω από το κανάλι της στο YouΤube υπερθεματίζει για το χαμηλό της σωματικό βάρος. Αυτή η κοπέλα έχει περίπου 1,5 εκατομμύριο εγγεγραμμένους στο κανάλι της! Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να σκεφτεί κανείς τι είδους επιρροή έχουν όλα αυτά για τα νεαρά κορίτσια, καθώς προάγεται ως μόδα ένα ανθυγιεινό γυναικείο πρότυπο που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στον θάνατο.

Αντιμετώπιση

          Η μεγαλύτερη δυσκολία που υπάρχει στην αντιμετώπιση των Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής (όπως και στις εξαρτήσεις) είναι ότι συνήθως το ίδιο το άτομο δεν αναγνωρίζει και δεν παραδέχεται το πρόβλημα που υπάρχει καθώς και τη σοβαρότητά του. Γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντική η στάση του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος. Αν παρατηρήσουμε δηλαδή τέτοιου είδους συμπτώματα σε κάποιον δικό μας,  χρειάζεται να του μιλήσουμε κατ’ ιδίαν και να μοιραστούμε μαζί του τους προβληματισμούς μας. Να του εξηγήσουμε ποιες συγκεκριμένες συμπεριφορές του έχουμε παρατηρήσει και μας ανησυχούν και να τον ενθαρρύνουμε -χωρίς όμως να τον πιέσουμε, τουλάχιστον αρχικά- να συνεργαστεί με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ώστε να βοηθηθεί. Φυσικά έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος που θα προσπαθήσουμε να το κάνουμε. Να προσέξουμε δηλαδή να μην έρθουμε σε αντιπαράθεση μαζί του, να αποφύγουμε τα κηρύγματα και τα αρνητικά σχόλια για την εμφάνισή του και μιλώντας πάντοτε με σεβασμό να του εξηγήσουμε ότι νοιαζόμαστε και ότι του μιλάμε γι’ αυτό το θέμα από αγάπη και ενδιαφέρον.

          Σε ότι αφορά τη θεραπευτική παρέμβαση πάντως των διαταραχών πρόσληψης τροφής, αυτή συνήθως απαιτεί τη συνεργασία διαφορετικών ειδικοτήτων (ψυχολόγου, διατροφολόγου ή ψυχιάτρου) ανάλογα πάντα με την περίπτωση και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Σε κάποιες πιο ακραίες περιπτώσεις μάλιστα, όταν κινδυνεύει άμεσα η υγεία του ατόμου, συνιστάται ακόμα και ακούσια εισαγωγή σε νοσοκομείο για κάποιο διάστημα, σε εξειδικευμένη μονάδα.

          Το κομμάτι της ψυχοθεραπευτικής αντιμετώπισης βέβαια περιλαμβάνει το να δουλευτούν οι γενικότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο στη ζωή του και οι οποίες συνδέονται με την εμφάνιση του προβλήματος. Συνήθως δηλαδή, παράλληλα με τα διατροφικά προβλήματα συνυπάρχουν και άλλες προβλήματα, όπως  π.χ. κατάθλιψη,  αγχώδεις διαταραχές, διαπροσωπικά προβλήματα ή χρήση ουσιών. Φυσικά σε όλες τις περιπτώσεις η υποστήριξη από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον είναι πολύ σημαντική, με απαραίτητη στις περιπτώσεις των εφήβων τη συνεργασία με τους γονείς.

          Πέρα όμως από τις παρεμβάσεις που γίνονται, στους ανθρώπους που εκδηλώνουν διαταραχές πρόσληψης τροφής, μεμονωμένα σε ατομικό επίπεδο, απαιτούνται και παρεμβάσεις σε κοινωνικό και θεσμικό επίπεδο, προκειμένου να προβάλλονται πιο υγιή κοινωνικά πρότυπα. Ήδη σε διάφορες χώρες, όπως το Ισραήλ και η Γαλλία, έχουν ξεκινήσει προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Έχουν θεσπίσει νόμους με τους οποίους απαγορεύεται, για παράδειγμα, να ανεβαίνουν στις πασαρέλες μοντέλα που είναι ελλιποβαρή σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (που έχουν δηλαδή δείκτη μάζας σώματος κάτω από το φυσιολογικό όριο), προκειμένου να σταματήσει η αναπαραγωγή αυτού του ανθυγιεινού προτύπου. Επιπλέον στη Γαλλία όλες οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται σε έντυπα και διαδίκτυο, πρέπει να φέρουν την επισήμανση «επεξεργασμένες», εφόσον έχουν υποστεί επεξεργασία σε υπολογιστή, αλλάζοντας τα χαρακτηριστικά των μοντέλων. Βάζουν φρένο δηλαδή σε μια πρακτική που έβαζε τους υπόλοιπους ανθρώπους στη διαδικασία να προσπαθούν κι εκείνοι να επιτύχουν για το σώμα τους κάτι που στην ουσία είναι μη πραγματικό.

          Η καλύτερη θωράκιση πάντως απέναντι στις διαταραχές πρόσληψης τροφής, όπως και στις περισσότερες ψυχικές διαταραχές, είναι να μάθουμε να αγαπάμε και να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Να αναγνωρίζουμε τα θετικά μας στοιχεία, να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και να μην ξεχνάμε να «φορτίζουμε» τον οργανισμό μας, ικανοποιώντας κάποιες βασικές του ανάγκες για ξεκούραση, ισορροπημένη διατροφή και χαλάρωση. Άλλωστε αν δεν σεβόμαστε και δεν αγαπάμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας, πώς μπορούμε να περιμένουμε να το κάνουν οι άλλοι σε μας;