Επιλόχειος κατάθλιψη: τι είναι και πώς αντιμετωπίζεται

            Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, συνήθως όλη η οικογένεια περιμένει με ενθουσιασμό και ανυπομονησία τον ερχομό του καινούριου μωρού, ιδίως όταν είναι το πρώτο της οικογένειας. Το ζευγάρι ονειρεύεται το νέο μέλος και τη ζωή τους μετά τον ερχομό του. Πολλές φορές όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται τόσο ευχάριστα όσο τα φανταζόμασταν. Η νέα μητέρα μετά τη γέννα συχνά περνά μια περίοδο συναισθηματικής δυσφορίας. Αυτό σημαίνει ότι γίνεται περισσότερο ευαίσθητη, κλαίει με το παραμικρό, η διάθεσή της αλλάζει συνεχώς, εκνευρίζεται εύκολα, νιώθει θλίψη ενώ μπορεί να παρουσιάζει και προβλήματα με τον ύπνο. Πρόκειται για ένα φυσιολογικό φαινόμενο που είναι γνωστό ως "μελαγχολία της λοχίας" ή "baby blues". Σχετίζεται με τις ορμονικές αλλαγές στο σώμα της μητέρας, αλλά και τις γενικότερες αλλαγές που βιώνει σ' αυτή την περίοδο της ζωής της. Εμφανίζεται έως και στο 80% των γυναικών, λίγο μετά τον τοκετό, κορυφώνεται 3-5 ημέρες μετά τη γέννα και υποχωρεί μετά από 2 έως 4 εβδομάδες.

Τι είναι η επιλόχειος κατάθλιψη;

            Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, στις οποίες τα συμπτώματα παρατείνονται και γίνονται εντονότερα με το πέρασμα του χρόνου. Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανό να υπάρχει επιλόχειος κατάθλιψη. Η επιλόχειος κατάθλιψη χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Εμφανίζεται περίπου σε 1 στις 10 μητέρες και εκδηλώνεται μέσα στους πρώτους 6 μήνες από τον τοκετό (αν και στην πλειονότητα των περιπτώσεων εκδηλώνεται μέσα στον πρώτο μήνα). Μια μητέρα που βιώνει επιλόχειο κατάθλιψη συνήθως έχει μόνιμα «πεσμένη» διάθεση, δεν την ευχαριστεί τίποτα, χάνει κάθε ενδιαφέρον για δραστηριότητες, κοινωνικές επαφές, για την εμφάνισή της, την προσωπική της υγιεινή ή το μωρό της. Μπορεί να μην τρώει καθόλου ή αντίθετα να τρώει πάρα πολύ. Εμφανίζει προβλήματα με τον ύπνο της, αισθάνεται συνεχώς εξαντλημένη και ότι δεν τα βγάζει πέρα στις καθημερινές δραστηριότητες. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, να θυμηθεί πράγματα ή να πάρει αποφάσεις. Καταβάλλεται από υπερβολικά έντονο άγχος και νιώθει ανεπαρκής ενώ μπορεί να σκέφτεται ότι δεν θέλει το μωρό της. Για όλους αυτούς τους λόγους αισθάνεται ενοχές και ντροπή θεωρώντας ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο νέο της ρόλο. Γι' αυτό και συχνά φοβάται να μείνει μόνη της με το μωρό ή σκέφτεται ότι μπορεί να κάνει κακό στο παιδί της ή στον εαυτό της. Επειδή όμως «κοινωνικά αποδεκτό» θεωρείται μια μητέρα να είναι πλημμυρισμένη από ευχάριστα συναισθήματα μετά τη γέννηση του παιδιού της, πολλές γυναίκες με επιλόχειο κατάθλιψη δεν μιλούν γι' αυτό που τους συμβαίνει, νιώθοντας ένοχες γι' αυτά τα συναισθήματα και υποφέρουν σιωπηλά μόνες τους.

            Η επιλόχειος κατάθλιψη, όπως και η κατάθλιψη γενικότερα, μπορεί να είναι ήπια, μέτρια ή σοβαρή ανάλογα με την ένταση των συμπτωμάτων. Στις περιπτώσεις σοβαρής κατάθλιψης, μπορεί να υπάρξουν και ψυχωτικά στοιχεία, δηλαδή ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες που συχνά αφορούν στο νεογέννητο. Σε αυτή την ακραία περίπτωση, η μητέρα χάνει την επαφή με την πραγματικότητα αφού ακούει φωνές ή βλέπει πρόσωπα ή πράγματα που δεν υπάρχουν (όπως π.χ. φωνές που της ζητάνε να βλάψει το μωρό της). Πρόκειται επομένως για μια πολύ σοβαρή κατάσταση, που ονομάζεται κατάθλιψη με ψυχωτικά στοιχεία. Είναι πολύ πιο σπάνια βέβαια (συμβαίνει περίπου σε 1 στις 500 γυναίκες) από την συνηθισμένη επιλόχειο κατάθλιψη (που προσβάλλει 1 στις 10 γυναίκες). Θεωρείται επείγον ιατρικό περιστατικό και χρίζει επείγουσας θεραπείας, συνήθως και νοσηλείας, για να διασφαλιστεί η ασφάλεια της μητέρας και του μωρού. Παρόλα αυτά, ακόμα και αυτή η ακραία περίπτωση, με την κατάλληλη θεραπεία, αντιμετωπίζεται πλήρως και η μητέρα μπορεί να επιστρέψει υγιής στη φροντίδα του μωρού της. Μια γυναίκα πάντως που έχει ιστορικό ψύχωσης, είτε η ίδια είτε κάποιος άλλος στην οικογένειά της, είναι απαραίτητο να ενημερώσει τον γιατρό της ενόσω είναι έγκυος, ώστε με την κατάλληλη θεραπεία να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης αυτής της διαταραχής.

Αίτια και επιπτώσεις για το βρέφος

            Τα αίτια της επιλόχειου κατάθλιψης δεν είναι ακόμα απολύτως ξεκάθαρα. Το πιθανότερο πάντως είναι (όπως συμβαίνει άλλωστε και με τα περισσότερα θέματα υγείας) να την προκαλεί ένας συνδυασμός παραγόντων όπως π.χ. η απότομη αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών μετά τη γέννα, οι μεγάλες αλλαγές που επιφέρει ο ερχομός ενός μωρού (εξάντληση από τον τοκετό, αϋπνία, κούραση, απότομες ευθύνες, αλλαγές στο σώμα της μητέρας κτλ). Οι πιθανότητες πάντως να εμφανίσει μια γυναίκα κατάθλιψη αυξάνονται εάν είχε και παλαιότερα κατάθλιψη, εάν δεν υπάρχει υποστήριξη από τον σύντροφό της και το ευρύτερο οικείο περιβάλλον, εάν το μωρό της γεννήθηκε πρόωρα ή με προβλήματα υγείας και εάν συνυπάρχουν και άλλα στρεσογόνα γεγονότα (π.χ. κάποιος θάνατος, απώλεια εργασίας κ.α.). Σε καμία περίπτωση πάντως το γεγονός ότι μια γυναίκα εμφανίζει επιλόχειο κατάθλιψη δεν σημαίνει ότι είναι λιγότερο καλή μητέρα!

            Παρόλα αυτά, αν η κατάθλιψη αφεθεί χωρίς θεραπεία έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην ίδια τη μητέρα όσο και στην ανάπτυξη του παιδιού της. Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι η παρουσία κατάθλιψης κάνει τις μητέρες να  αλληλεπιδρούν λιγότερο με τα μωρά τους, είναι λιγότερο πιθανό να τα θηλάσουν, να παίξουν και να επικοινωνήσουν μαζί τους. Παράλληλα η κατάθλιψη δυσκολεύει την προσκόλληση του βρέφους στη μητέρα, μια διαδικασία ιδιαίτερα σημαντική για την υγιή συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Ταυτόχρονα η παρουσία κατάθλιψης σε κάποιο από τα δύο μέλη ενός ζευγαριού επηρεάζει και τη μεταξύ τους σχέση και κατ' επέκταση και τις σχέσεις σε όλη την οικογένεια.

Πώς αντιμετωπίζεται;

            Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι πολύ σημαντικό μια μητέρα με καταθλιπτικά συμπτώματα να δεχτεί έγκαιρα επαγγελματική βοήθεια. Άλλωστε η επιλόχειος κατάθλιψη είναι μια διαταραχή που αντιμετωπίζεται γρήγορα και πολύ αποτελεσματικά σήμερα. Επισκεπτόμενη έναν ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχολόγο ή ψυχίατρο) και με την κατάλληλη θεραπεία, που συνήθως είναι συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας (ή μόνο ψυχοθεραπεία σε κάποιες περιπτώσεις), η νέα μητέρα μπορεί να βοηθηθεί ώστε να απαλλαγεί από τα συμπτώματά της, να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό της και να αντλεί και πάλι ευχαρίστηση από τη ζωή της.

            Παράλληλα με την επαγγελματική βοήθεια όμως, που είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις επιλόχειου κατάθλιψης, υπάρχουν και πράγματα που μπορεί να κάνει η ίδια η μητέρα και το περιβάλλον γύρω της ώστε να την βοηθήσουν να διαχειριστεί αυτή τη δύσκολη περίοδο.

Πώς μπορεί να βοηθήσει ο μπαμπάς;

            Η υποστήριξη που λαμβάνει μια λεχώνα από τον σύντροφό της, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ψυχολογική της κατάσταση. Γι' αυτό αν η σύντροφός σας έχει γεννήσει πρόσφατα...

⇛   Προσπαθήστε να δείξετε κατανόηση στις συναισθηματικές της διακυμάνσεις και στα ξεσπάσματά της. Σκεφτείτε ότι είναι κάτι φυσιολογικό, που συμβαίνει στις περισσότερες μανούλες αμέσως μετά τον τοκετό και οπλιστείτε με υπομονή και χιούμορ.

⇛   Προσπαθήστε να προσαρμόσετε κι εσείς το πρόγραμμά σας στη νέα πραγματικότητα που έχει φέρει ο ερχομός του νέου μέλους, ώστε να είστε όσο μπορείτε περισσότερο μαζί της, τουλάχιστον το πρώτο διάστημα.

⇛   Βοηθήστε με τις δουλειές του σπιτιού, τα ψώνια και συμμετέχετε στη φροντίδα του μωρού (ή των μεγαλύτερων παιδιών αν υπάρχουν).

⇛  Προσπαθήστε να της προσφέρετε διαλείμματα από τη φροντίδα του μωρού, αναλαμβάνοντας κι εσείς κάποια από τα ξενύχτια.

⇛  Πηγαίνετε μια βόλτα μαζί της. Το να βγαίνει εκτός σπιτιού σε καθημερινή βάση, έστω και για λίγο, είναι πολύ βοηθητικό.

⇛   Ενθαρρύνετέ την να μιλήσει για τα συναισθήματά της. Είναι πιο χρήσιμο να την ακούσετε χωρίς να την κρίνετε, παρά να βιαστείτε να προσφέρετε άμεσες λύσεις.

⇛   Αποφύγετε συμβουλές του τύπου: «Δεν είσαι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία που της συμβαίνει αυτό» ή «Πώς τα καταφέρνουν οι άλλες γυναίκες;» ή «Μήπως είσαι λίγο υπερβολική;». 

⇛   Θυμηθείτε ότι αυτή την περίοδο έχει περισσότερη ανάγκη τη συναισθηματική σας στήριξη και το ενδιαφέρον σας. Χαρίζοντάς της ένα λουλούδι, λέγοντάς της πόσο την αγαπάτε, πόσο όμορφη ή πόσο καλή μανούλα είναι, μπορείτε να τη βοηθήσετε να αισθανθεί καλύτερα.

⇛   Αν δεν έχει διάθεση για σεξουαλικές επαφές, δεν βοηθάει να την πιέσετε. Οι χρόνοι που επανέρχεται η σεξουαλική διάθεση σε κάθε λεχώνα είναι διαφορετικοί.

⇛   Αν δείτε ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης επιμένουν ή επιδεινώνονται, ενθαρρύνετε τη σύντροφό σας να επισκεφτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Πάνω από 2-4 εβδομάδες επιμένουσας συμπτωματολογίας χρήζει επαγγελματικής υποστήριξης.

⇛   Μην ξεχνάτε να φροντίζετε και τον εαυτό σας! Η ενασχόληση με τις ανάγκες ενός νέου μωρού είναι δύσκολο έργο για τους πατέρες, όπως και για τις μητέρες.

Πώς μπορεί η μαμά να βοηθήσει τον εαυτό της; 

⇛   Ενημερωθείτε σχετικά με την επιλόχειο κατάθλιψη. Αυτό θα σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε έγκαιρα τα συμπτώματα, να καταλάβετε ότι συμβαίνει σε πάρα πολλές νέες μανούλες και ότι με την κατάλληλη βοήθεια αντιμετωπίζεται πλήρως.

⇛   Εξωτερικεύστε τα συναισθήματά σας. Μιλήστε σε όποιο πρόσωπο εσείς νιώθετε πιο άνετα, για το πώς αισθάνεστε. Δεν χρειάζεται να νιώθετε ενοχές που δεν είστε και πολύ χαρούμενη που γίνατε μητέρα ή έχετε αρνητικά συναισθήματα για το μωρό σας. Είναι κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά την περίοδο μετά τη γέννα και που αλλάζει στην πορεία.

⇛   Η γέννηση ενός μωρού φέρνει πολλές αλλαγές σε σας και στο σπίτι, οπότε δώστε χρόνο στον εαυτό σας για να προσαρμοστεί και να ξαναβρεί σιγά-σιγά ισορροπίες.

⇛   Μην είστε υπερβολικά αυστηρή με τον εαυτό σας. Δεν χρειάζεται όλα να είναι τέλεια (όπως π.χ. το σπίτι πάντα τακτοποιημένο), ούτε χρειάζεται να γίνετε super γυναίκα που τα προλαβαίνει όλα! Μην διστάζετε να ζητάτε βοήθεια από τους γύρω σας, κάθε φορά που το χρειάζεστε.

⇛   Προσπαθήστε να εκμεταλλευτείτε την ώρα που κοιμάται το μωρό, ώστε να κοιμάστε κι εσείς και να ξεκουράζεστε. Η έλλειψη ύπνου επηρεάζει σημαντικά τη διάθεσή μας.

⇛   Προσπαθήστε σε καθημερινή βάση να βρείτε λίγο χρόνο για τον εαυτό σας, έστω και για 15 λεπτά για να κάνετε κάτι που σας ευχαριστεί ή σας ξεκουράζει (π.χ. ένα χαλαρωτικό μπάνιο). Έτσι γεμίζετε τις μπαταρίες σας ώστε να είστε σε θέση να προσφέρετε στο μωρό σας και την οικογένειά σας.

⇛   Ακόμα και αν δεν έχετε καλή διάθεση, προσπαθήστε να μην απομονώνεστε και να παραμένετε συνδεδεμένη με την οικογένεια και τους φίλους σας.

⇛   Βγείτε έξω στον ήλιο. Το φως του ήλιου ανεβάζει τη διάθεση, γι' αυτό προσπαθήστε να βγαίνετε τουλάχιστον 10 με 15 λεπτά την ημέρα στον ήλιο.

⇛   Πηγαίνετε μια βόλτα με το μωρό σας, αλλά και κάποιες φορές αφήστε το μωρό υπό την επίβλεψη κάποιου άλλου και πηγαίνετε βόλτα με τον σύντροφό σας ή με μια φίλη σας.

⇛   Προσπαθήστε, όσο μπορείτε, να τρέφεστε υγιεινά με θρεπτικές τροφές. Αυτό συμβάλλει θετικά τόσο στη διάθεσή σας, όσο και στην ποιότητα του μητρικού γάλατος.

            Εάν το να κάνετε τα παραπάνω "σας φαίνεται βουνό" ή εάν έχοντας δοκιμάσει αρκετά από αυτά η διάθεσή σας δεν βελτιώνεται, μην διστάσετε να ζητήσετε επαγγελματική βοήθεια. Δεν χρειάζεται να υποφέρετε, ούτε να αφήνετε την κατάθλιψη να καταστρέφει την εμπειρία της μητρότητας και να καταπονεί τη σχέση σας με το μωρό σας και τον σύντροφό σας. Παρόλο που πρόκειται για μια πολύ επώδυνη εμπειρία για όποιον την έχει βιώσει, με την κατάλληλη θεραπεία η επιλόχειος κατάθλιψη αντιμετωπίζετε πολύ αποτελεσματικά και έτσι είστε ελεύθερη να απολαύσετε τον νέο σας ρόλο ως μητέρα. Το να αισθανθείτε εσείς καλύτερα θα βοηθήσει την ανάπτυξη του μωρού σας μακροπρόθεσμα και θα είναι προς όφελος όλης της οικογένειάς σας.